Arhiva
GENERO #22, 2018
Broj: 22
Godina: 2018
ISSN: 1451-2203 (Print)
ISSN: 2620-181X (Online)
Izdavač: Centar za studije roda i politike, Fakultet političkih nauka, Univerzitet u Beogradu
Suizdavač: Centar za ženske studije, Beograd
Impresum: Preuzmite kao pdf
Sadržaj
TEMAT: RADOVI SA NAUČNE KONFERENCIJE NEKO JE REKAO FEMINIZAM? FEMINISTIČKA TEORIJA U SRBIJI DANAS
Pitanje ženske emancipacije između marksizma-lenjinizma i prakse KPJ
Apstrakt: Pitanje društvenog i pravnog položaja žena u Jugoslaviji eksplicitno je postavljeno tek 1945. godine, nakon uspostave novog, komunističkog režima. Na osnovama marksizma, a potom i socijalizma, bio je definisan odnos prema ženskom pitanju u Jugoslaviji. U radu se analizira odnos marksističke teorije i ženskog pitanja, Lenjinovi i Staljinovi stavovi prema emancipaciji žena, premda rezultati istraživanja pokazuju da žensko pitanje nije rešavano posebno, izdvojeno: trebalo je da emancipacija žena bude uklopljena u pitanja radničke klase. KPJ je umnogome kopirala modele sovjetskog rukovodstva, tako da ni pitanje ženske emancipacije neće predstavljati izuzetak. Premda je ovaj pristup u praksi doveo do gubljenja posebnosti ženskog pitanja, za jednu duboko patrijarhalnu zemlju kakva je Jugoslavija bila, odnos koji je vlast, odnosno KPJ, imala prema položaju žena svakako je predstavljao novinu koja je donela značajne promene. Predmet rada predstavlja analiza javnih (komunističkih) diskursa u SSSR-u i Jugoslaviji u cilju uočavanja sličnosti i odstupanja.
Ključne reči: marksizam, žensko pitanje, KPJ, AFŽ, Ženotdel
Strana: 1-20
Jezik: Srpski
Žene u kriznom štabu: slučaj Duhovne republike Zicer
Apstrakt: Na osnovu analize studije slučaja Duhovne republike Zicer, antiratnog pokreta u etnički pretežno mađarskom selu Trešnjevac nastalog 1992. godine, rad nastoji da pruži osvrt na teorijska i empirijska pitanja vezana za isprepletenost etničkog i rodnog identiteta. Koristeći intersekcionalni pristup i analizu novinskih članaka i drugih štampanih izdanja i video snimaka nastalih u datom periodu i kasnije, kao i usmena i pismena prisećanja učesnika i učesnica mirovnog pokreta, članak se bavi temama poput značaja rodnih uloga i rodnih režima u svakodnevnici zajednice koja je izgrađena u „Ziceru”, ulogom žena koje su inicirale Duhovnu republiku Zicer i njihovim viđenjem rata, antiratnog pokreta, etniciteta, roda i zajednice, rodnom distribucijom moći delanja unutar „zamišljene zajednice”, antiratnog delanja u manjinskim i/ili ruralnim područjima i dinamikom privatne i javne sfere.
Ključne reči: rod, etnicitet, Trešnjevac, Klub „Zicer”, Duhovna republika Zicer, rodne uloge, antiratni pokret
Strana: 21-42
Jezik: Srpski
Feministička rekonceptualizacija lične autonomije
Apstrakt: Problem određenja lične autonomije nalazi se u srži brojnih rasprava od interesa za feministkinje i feministe. Neuvažavanje preferencija neke delatnice predstavlja povredu njene lične autonomije. Sa druge strane, uvažavanjem njenih adaptivnih preferencija kapitulira se pred institucionalnom nepravdom kojom su proizvedene. Prvi deo rada je posvećen proceduralnoj teoriji lične autonomije koja se temelji na samostalnoj autorizaciji želje. Prema proceduralnom ili vrednosno-varijabilnom rešenju ovog problema, delatnica je, bez obzira na sadržaj njenih želja, autonomna u odnosu na svoje želje ukoliko se identifikuje sa njima. Proceduralna analiza lične autonomije prvobitno se razvila kroz teoriju o slobodi volje filozofa Harija Frankfurta i teoriju lične autonomije filozofa Džeralda Dvorkina. Koncepcija lične autonomije koju su Frankfurt i Dvorkin razvili je strukturalna zato što podrazumeva da je delatnica autonomna onda kada joj je želja prvog reda (želja za određenim stanjem stvari) usaglašena sa željom drugog reda (željom da se želi određeno stanje stvari). Ova koncepcija je i hijerarhijska zato što daje primat želji drugog reda u odnosu na želju prvog reda. Identifikacija se postiže samo promenom želje prvog reda tako da bude u saglasnosti sa željom drugog reda, ali ne i obrnuto. Hijerarhijska koncepcija lične autonomije je predmet brojnih feminističkih kritika. Kritiku jednosmernosti procesa identifikacije filozofkinja Merilin Fridman i Dajane Tičens Majers razmotriću u drugom delu rada kao feminističku alternativu tradicionalnoj, hijerarhijskoj koncepciji lične autonomije.
Ključne reči: lična autonomija, sopstvo, identifikacija, adaptivne preferencije, problem manipulacije, problem hijerarhije
Strana: 43-58
Jezik: Srpski
Agir-femme/parler-femme: o jeziku i jezikom polne razlike
Apstrakt: Oslanjajući se na filozofsko nasljeđe koje nam je ostavila Lis Irigare (Luce Irigaray) u svom djelu Etika polne razlike, te pokušavajući da njenu misao povežem sa savremenim stanjem feminističke teorije i prakse kod nas, s naglaskom na problemima koji iskrsavaju u suočavanju s totalizujućim mišljenjem, u svom tekstu nastojaću da objasnim šta znači jezik polne razlike i zbog čega je važno da se u jeziku koji nije neutralan i koji ne redukuje, začne, uspostavi i održi ženski identitet. Zastupajući tezu o mogućnosti, odnosno nužnosti nastajanja i upotrebe jezika koji bi napokon odgovorio nadmoći filozofskog logosa i njegovoj univerzalizaciji, koja svojim podrazumijevajućim aksiomatskim mehanizmima pokušava da svu drugost i sve druge svede na sebe (ili na „ekonomiju istog”), pokušaću da razmotrim način na koji se može/mora izumjeti drugačiji tekst, novo obraćanje, koje bi ukazalo na neutralizaciju polne razlike u povijesti, preobrazilo pitanje drugog u pitanje polno drugog, i tim gestom otrlo filozofsku-etičku nepravdu, zasvagda raskidajući s tradicijom i tradiranim logocentričnim jezikom i mišljenjem. U tekstu, najzad, promišljam neophodnost identifikacije ženskog djel(ov)anja (agir-femme) i ženskog govorenja (parler-femme), odnosno njihovu neraskidivost, naročito u kontekstu problema na koje feministička teorija i praksa svakodnevno nailaze u našem društvu/društvima, i ukazujem na zamke koje patrijarhat (i) danas postavlja ženi svojim asimilujućim oslovljavanjem i ophođenjem.
Ključne reči: jezik, polna razlika, žensko, parler-femme, etika, drugo(st)
Strana: 59-70
Jezik: Srpski
Misliti prostor promene – kvir (i) feministička čitanja Platonovog pojma hora
Apstrakt: Oslanjajući se na pretpostavke šireg prostornog preokreta u društvenim i humanističkim naukama, koje prostor i društvene i proizvodne odnose postavljaju u dijalektički odnos – prostor proizvode društveni odnosi, kao što i sâm prostor, zauzvrat, utiče na reprodukciju, ali i promenu društvenih odnosa – feministička i kvir teorija su takođe integrisale kategoriju prostora u svoj istraživački okvir, bilo da se radi o materijalnom prostoru, reprezentacijama prostora ili prostornim metaforama (i figurama). Osim što prostorne kategorije postaju relevantne u analizama rodnih odnosa moći unutar istorijskih i savremenih konteksta, čini se jednako važnim i potentnim, a ovaj tekst počiva na toj poziciji, uključiti promišljanje o prostoru i u feminističke i kvir projekte promene dominantnog poretka. Jednu od prostornih figura oko čijih se interpretacija i političkih potencijala i danas razgovara i promišlja svakako predstavlja Platonov pojam hora (χώρα). Opis ovog pojma u Platonovom dijalogu Timaj izmiče jednoznačnoj, koherentnoj predstavi, te ne čudi mnoštvenost njegovih različitih tumačenja. U ovom tekstu će biti predstavljene neke od (različitih) intepretertacija pojma hora – kvir (Žak Derida), feministička (Elizabet Gros) i ono što bi se moglo okarakterisati kao kvir-feministička (En Bergren) interpretacija. Iako one nisu nužno međusobno suprostavljene, već pre ukazuju na različite aspekte Platonovog opisa pojma, pokušaću da pokažem da su interpretacije koje nude Žak Derida i En Bergren možda produktivnije za promišljanje radikalno drugačijeg prostora.
Ključne reči: Platon, hora, prostor, politika, promena, feminizam, kvir
Strana: 71-85
Jezik: Srpski
STUDIJE I ČLANCI
Ženska antiratna esejistika: autsajderka i vještica kao feminističke otpadnice u Trima gvinejama i Kulturi laži
Apstrakt: Nacionalnost je rodno kodirana i nasljeđuje se po očinskoj liniji, a samo je neki mogu utjeloviti. Ovaj se rad bavi poviješću ženske drugosti u antiratnoj esejistici Virginije Woolf i Dubravke Ugrešić, pri čemu su autsajderka i vještica paradigmatske figure disidentkinja. Virginia Woolf feminitet naziva planetarnim egzilom. U Trima Gvinejama (1938) fašizam nije tretiran kao neočekivana promjena na gore, nego kao posljedica patrijarhalnoga podčinjavanja žena. Woolf fašističke obrasce prepoznaje među domaćim, britanskim diktatorima i kućnim tiranima, a žene poziva na nesudjelovanje. Antiratna društva, donacije i feminizam nisu dovoljni – žene moraju postati pacifistkinje i autsajderke. Dubravka Ugrešić u Kulturi laži (antipolitičkim esejima) piše o regionalnome kontekstu. Eseji su pisani između 1988. i 1995. godine, najviše ih je objavljivano po stranim časopisima ratnih devedesetih. Neprevedene eseje je malotko pročitao, ali autorica je, unatoč tome, doživjela velike progone (slučaj „Vještice iz Rija”). Dubravka Ugrešić prihvaća etiketu vještice, vješticu smatra rušiteljicom stereotipa i opasnom ženom. Eseji dviju autorica, osim tematske i recepcijske sličnosti, mogu biti promatrani unutar iste teorijske paradigme u kojoj je feminitet egzistencijalno autsajderstvo (Mayer) odnosno urođeno nomadstvo (Braidotti).
Ključne reči: antiratna esejistika, autsajderka, pacifizam, vještica, feminizam
Strana: 89-112
Jezik: Hrvatski
Analiza i interpretacija performansa, hepeninga i body arta Katalin Ladik: feministička studija
Apstrakt: Rad ispituje feminističke aspekte ili implikacije performansa, hepeninga i body arta neoavangardne jugoslovenske umetnice Katalin Ladik. Budući da je nastajala u specifičnim društvenim uslovima jugoslovenskog društva krajem šezdesetih, umetnost Ladik sa jedne strane ima svoj subverzivni feministički potencijal u vrlo patrijarhalnoj sredini, dok je sa druge možda upravo njegov proizvod, u tom smislu što pokazuje nedoslednosti, kontradikcije i diverzitet u shvatanju roda, rodnih uloga, Žene, feminiteta i emancipacije. Na osnovu radova nastalih u periodu od 1968. do 1983. godine, nastojaću da analiziram odnos umetnice prema polu, rodu, seksualnosti, polnoj razlici i rodnim ulogama, trudeći se da ukažem na društveni značaj (emancipatorski potencijal) feminističkih aspekata njenog rada, ali i pokušavajući da odgonetnem značenja njenog eklektičnog i hibridnog poimanja pomenutih pojmova i njihovo integrisanje u njenu ličnu teoriju, ili pre, mitologiju.
Ključne reči: feminizam, feministička istorija umetnosti, feministička umetnost, ženska umetnost, performans, body art, hepening, jugoslovenska neoavangarda
Strana: 113-141
Jezik: Srpski
Predavati postsocijalizam u postsocijalističkoj zemlji: svakodnevica kao izvor političkog
Apstrakt: U ovom radu bavim se izazovima koje donosi predavanje na master kursu o svakodnevici u postsocijalizmu. Izborni master kurs „Kultura socijalizma i postsocijalizma” na master programu Teorije kulture (ranije Teorije kulture i studije roda) nudi kritičku analizu različitih i često protivrečnih puteva postsocijalističkih transformacija u Evropi i načina na koje su se ove promene konstruisale kroz svakodnevicu ljudi koji žive u ovom regionu. Kurs obrađuje različite teme vezane za specifičnosti društvene i kulturne transformacije u bivšoj Jugoslaviji, kao što su promene vezane za sferu rada i dokolice, popularne kulture i potrošnje, istovremeno ih smeštajući u šire okvire društvenih i političkih promena u Evropi. Glavni cilj kursa je da preispita uobičajenu podelu između makronivoa političkih promena i načina na koji se one „održavaju” u svakodnevnom životu, pokušavajući da svakodnevni život vidi ne samo kao prostor kroz koji se promene manifestuju, već i kao njihov izvor. Najveći izazov u ovako zamišljenoj koncepciji predmeta bio je podstaći studente i studentkinje da kritički preispitaju one teorijske pristupe koji polaze „odozdo” i dovedu u pitanje uobičajene puteve od „teorije” ili „visoke politike” ka „običnim” ljudima i praksama. U tom smislu, moj cilj je bio ne samo da podstaknem studente i studentkinje da misle kritički o politici u njenim raznolikim formama, već i da povežu svoja svakodnevna iskustva i prakse sa političkom i kulturnom teorijom. To pokazuje ne samo da je obrazovanje uvek političko, već da pravi izazov leži u razumevanju političkog na osnovu svakodnevnih praksi, koje uključuju i samo obrazovanje. Na taj način, kritičko razumevanje načina na koji se političko predaje pruža važne uvide i u procese savremenih (postsocijalističkih) promena i u prirodu onoga što pod političkim podrazumevamo.
Ključne reči: obrazovanje, postsocijalizam, svakodnevica, političko
Strana: 143-161
Jezik: Engleski
Trijumf otkrića II: intelektualne biografije Doroti Hodžkin i Rozalind Frenklin
Apstrakt: U ovom tekstu se analizira život i rad dveju istaknutih naučnica u dvadesetom veku, Doroti Hodžkin i Rozalind Frenklin. Njihov rad, kao i rad njihovih koleginica, pokazuje kako naučnica ima u daleko većem broju u naukama koje se bave živim bićima, o čemu govori i broj značajnih priznanja koje su dobile naučnice u oblastima molekularne biologije, fiziologije, i uopšteno medicine. Rad analizira naučne doprinose Doroti Hodžkin, koja je dobila Nobelovu nagradu za hemiju 1964. godine za određivanja tehnikama X-zraka strukture važnih biohemijskih supstanci, i Rozalind Frenklin, čije učešće u otkriću onog što je nazvano pronalaskom tajne života, strukture DNK, nije dobilo odgovarajuće priznanje.
Ključne reči: intelektualna biografija, žene, istorija nauke, diskriminacija, naučno otkriće, hemija, kristalografija, Nobelova nagrada, Doroti Hodžkin, Rozalind Frenklin
Strana: 163-177
Jezik: Srpski
PRIKAZI
Od pripadnosti do politike pripadanja: intersekcijski pristup Nire Juval Dejvis
Ka procesu destereotipizacije lektire
Nacrt za feminističku balkanologiju
IN MEMORIAM