Antibajka, antiinicijacija i lutka: reprezentacija ženske pozicije u drami Milene Marković Brod za lutke
Jelena Marinkov
Apstrakt: U ovom radu nastojaćemo da analiziramo način na koji je tematizovana svojevrsna antiinicijacija protagonistkinje drame Brod za lutke u svet odraslih, u svet hegemonije maskuliniteta. Proces kroz koji junakinja prolazi može se smatrati antiinicijacijskim i oličen je u naslovnoj metafori broda za lutke. Smenjivanjem fabularnih etapa kojima se parodira žanr bajke, strukturiranih variranjem tipskih situacija, dijaloga ispunjenih žargonom i songova, formira se zaplet kroz koji (ne) napreduje glavna junakinja, Žena. Oštra, surova banalizacija služi demistifikovanju i razobličavanju uobičajenih ženskih uloga i pozicija.
Ključne reči: drama, Milena Marković, Brod za lutke, žena, bajka, inicijacija, radikalni feminizam, telesnost, umetnica
Apstrakt: Iako se queer književnost može usustaviti unutar ustaljenih okvira povijesti književnosti, ovaj se esej bavi načinima na koje hrvatska lezbijska proza propituje i sabotira takve pokušaje. On kombinira interpretacije rane lezbijske proze (romana Udovica Josipa Eugena Tomića i Strast Davida Pijade), tekstova objavljenih na prijelazu iz 19. u 20. stoljeće, i suvremenih tekstova. Od nedavno objavljene proze, tekst uključuje zbirku kratkih priča Posudi mi smajl i roman Do isteka zaliha Nore Verde, priču „Vrata pakla” Ružice Gašperov i postmodernističku zbirku priča Moja ti Jasne Jasne Žmak. Tim se tekstovima bavim kako bih pokazala da strani modeli gej i lezbijske povijesti ne smiju biti nekritički primijenjeni na hrvatsku lezbijsku književnost: oni su objavljeni gotovo istovremeno, što onemogućava razumijevanje hrvatske lezbijske proze kao prijelaza od tematizacije patnje i tajnovitosti prema afirmaciji i otvorenom iskazivanju identiteta. Također, autorice preuzimaju i reinterpretiraju starije žanrovske modele – u eseju pokazujem da je vrijeme hrvatske lezbijske proze queer (nenormativno) vrijeme. Kao i jasna kronologija, i jasan identitet postaje upitan: Žmak ga destabilizira postmodernističkim stilom, a autorice hrvatske ženske proze lezbijske veze tretiraju kao dio zapleta o ženskom samoostvarenju, što pokazuje da hrvatska lezbijska (i, šire, queer) književnost ne može biti svedena na ispovijesti gejeva i lezbijki namijenjene sličnoj publici.
Ključne reči: lezbijska književnost, reprezentacija, stvarnosna proza, postmodernizam, povijest književnosti
Apstrakt: Komunikacioni kanal u ljudskoj zajednici može biti kreposno društveno tkivo koje omogućava autentičnu razmenu među učesnicima u njoj, ali može biti i zagađen bukom – raznim vrstama represije. Sfera napredne tehnologije, i međusobno uslovljavajući odnos između jezika i diskurzivno zasnovanih kulturnih stvarnosti, čini vidljivom ovu dvostruku dinamiku. Ovaj rad prati pojedinosti iz kratke proze Džefa Nuna iz zbirke Pixel Juice u dijalogu sa kritikom iz knjige Present Shock: When Everything Happens Now Daglasa Raškofa. Senzitivisan je za tekstove koje posmatra. Oni rezoniraju sa ključem u kojem se čitanje-pisanje generiše u kontaktu sa njima. Predstavljajući i demonstrirajući karakteristike koje čine remix – zasnovan na ideji i praksi potencijala organske ljudske komunikacije – rad akcentuje neposrednost, ali se protivi trenutačnosti. Prizivajući revolucionarne ideje iz prošlosti, naročito Platona i Tomasa Kuna, potvrđuje važnost tradicije, ali i njenu prirodu podložnu redeskripcijama kakve može da iznedri remix. Oslanjajući se na postojeće semplove, generiše idiosinkratske sadržaje. Igra se materijalom iz izvora koje istražuje, ali čuva njihov integritet. Slaveći eksperiment, razume vezu sa nasleđem. Traži neinficirane društvene glasove o individualnosti i zajednici. Razmišljajući, govoreći i pojavljujući se u preseku vremenskih osa, učvršćuje značaj propitivanja i iscelivanja prošlosti, zamišljanja budućnosti iznova i regeneracije sadašnjosti. Manifestacija je vitalnosti koja karakteriše remix.
Teoretizacija feminističke umetnosti u socijalističkoj Jugoslaviji
Ana Simona Zelenović
Apstrakt: Kako je kroz istoriju socijalističke Jugoslavije postojalo mnoštvo feminističkih diskursa, od socijalističkog teorijskog promišljanja „ženskog pitanja” u okviru partijske strukture, preko akademskih feminističkih tekstova sociološkinja, filozofkinja i antropološkinja, do kasnije feminističke kritičke aktivističke delatnosti, potrebno je iznova promisliti iz kojih je okvira moguće govoriti o feminističkoj umetnosti u specifičnom jugoslovenskom istorijskom i političkom kontekstu. Cilj rada je da dovede različite feminističke teorije i prakse u vezu sa umetničkim praksama koje su imale feministički karakter. Rad nudi kontekstualno promišljenu analizu tema, formi i značenja feminističke umetnosti od njenog nastanka posle 1968. godine do 1990-ih. Uzimajući u obzir feminističke teorije, a potom i društvene, istorijske, političke i kulturne okolnosti u socijalističkoj Jugoslaviji, ovaj tekst predstavlja jednu moguću feminističku istoriju umetnosti, mapira njene ideje i forme, te izlaže metodološke probleme koji se pri ovom pokušaju istorizacije i teoretizacije javljaju.
Ključne reči: vizuelna umetnost, feminizam, feministička umetnost, istorija umetnosti, feministička istorija umetnosti, Jugoslavija, socijalizam
Kako govorimo i mislimo o rodu: konceptualne metafore u srpskom jeziku
Tamara Ivančević
Apstrakt: Uticaj ljudskog iskustva na posmatranja različitih fizičkih i nefizičkih entiteta dugo je bio ignorisan, pa čak i osporavan, u okvirima zapadne filozofije, koja se, pored ostalog, bavila i pitanjem jezika. Kognitivistički pristup jeziku Marka Džonsona i Džordža Lejkofa, koji se razvijao 1980-ih, pokazao je da interreagovanje ljudi sa okruženjem ima duboke učinke na načine razumevanja koncepata. Takva razumevanja se, ako ne u potpunosti, a onda u priličnoj meri, ostvaruju metaforama koje time prestaju da se definišu kao primarno i jedino stilska figura. Imajući u vidu da su rodni aspekt i/ili njegova kontekstualna podloga često prenebregnuti u mnogim analizama konceptualnih metafora, ovaj rad nastoji da ispita apstraktnost pojmova žena i muškarac istraživanjem Korpusa savremenog srpskog jezika. Ako se ljudsko razumevanje apstraktnog odvija, makar delimično, putem metafora, a žena i muškarac kao potkategorije pojma čovek jesu apstraktni, onda se muškarac i žena moraju predstaviti i jednim od mogućih vidova metafora – jezičkim metaforičkim izrazima. Ujedno, društveni kontekst u kome se o ženama i muškarcima govori i misli jeste obeležen savremenim patrijarhatom i heteronormativom, a to nipošto nije zanemarljivo prilikom njegovog bližeg određenja. Žena i muškarac ne postoje, ili je nevažno da li postoje, van ljudske konstrukcije i imaginativne konceptualizacije, a činjenica da je nešto konstrukt ne znači da nema realne i opasne posledice.
Psihodinamski pristup razumevanju anoreksije nervoze
Maja Milić
Apstrakt: Anoreksija nervoza predstavlja dijagnostičku kategoriju koja se sve češće javlja kod mladih žena. Ona u svojoj osnovi predstavlja teškoću doživljavanja i mentalizovanja tenzije unutar tela. Javlja se pod uticajem konflikta intrapsihičkih procesa s jedne strane i prodora patrijarhalnih normi s druge strane. U radu je napravljena veza između anoreksije nervoze i Lakanovog pojma jouissance, koji predstavlja takozvano bolno zadovoljstvo. Lakanova teorija razumevanja ženske seksualnosti je važna za feministički (psihoterapijski) pristup. Na koji način anoreksične devojke formiraju odnos sa svojim telom i u kojoj meri možemo govoriti o njihovom kapacitetu za postizanje principa zadovoljstva objašnjeno je u drugom delu teksta. Na kraju, tekst nudi psihoterapijsko razumevanje pravca kojem treba stremiti u radu sa ovim klijentkinjama.
Proliferacija granica: o graničnoj kontroli, državi i suverenitetu
Dejana Kostić
Apstrakt: Rad sumira relevantnu literaturu iz studija granica i ispituje kako promene u kontroli i upravljanju granicama utiču na konfiguraciju države i njenog suvereniteta. Pitanja kojim se bavi jesu kako prostorna proliferacija i deteritorijalizacija granica utiču na razumevanje teritorijalnog suvereniteta i kako delegiranje „legitimne upotrebe nasilja” nedržavnim akterima rekonfiguriše autoritet države. U konvencionalnom političkom i javnom diskursu granice i teritorijalni suverenitet figuriraju kao jedno od glavnih obeležja državnosti. Politička teologija moderne nacionalne države je pripisala monopol nad upravljanjem granicama isključivo državi, te je granice izjednačila sa stabilnim i fiksnim obodima nacionalne teritorije. Savremene prakse kontrole i pravljenja granica dovode u pitanje i komplikuju ove dominantne predstave o granicama, državi i njenom teritorijalnom suverenitetu. Stoga, ovaj rad ukazuje da je umesto metafizičkog razumevanja granica, suvereniteta i države, potrebno da se ispituju svakodnevne prakse u kojima se oni (re)konstituišu. Rad takođe ukazuje da iako etnografske studije o kontrolama granica dovode u pitanje preovlađujuće ideje o državi i granicama, često i same ostaju zarobljene u konceptualnom diskursu države, što može biti rezultat neuzimanja u obzir istorijske perspektive, kao i odsustva analize uticaja kapitalističkih procesa na državu i kontrolu granica.
Ključne reči: granice, granična kontrola, država, suverenitet, teritorijalnost, nedržavni akteri
Teorijski pristupi realno postojećim neoliberalizmima: građanstvo, odgovornost i zdravstvena briga u antropologiji
Anika Jugović Spajić
Apstrakt: Neoliberalizam kao koncept je stekao popularnost, kako u antropologiji, tako i u javnom diskursu, kao aparat i uzrok za objašnjenje rasta globalnih nejednakosti. U antropologiji, neoliberalizam je posebno postao popularan kao analitički koncept u poslednjih 15 godina, ali ne postoji slaganje oko njegovog značenja, a neretko se koristi bez operativne definicije. Istovremeno sa rastom popularnosti termina neoliberalizam, u antropologiji su takođe proizvedene brojne kritike koncepta i dovedena je u pitanje njegova upotrebna i analitička vrednost. U ovom preglednom članku, nastojim da predstavim kratku istoriju nastanka neoliberalne teorije, a zatim i kako se neoliberalizam kao analitički koncept koristio i kritikovao u antropologiji i srodnim disciplinama. Naročito se fokusiram na transformacije u „prirodi” države, vladanja i subjektiviteta do kojih dolazi u poznom kapitalizmu, i kako im se može prići etnografski. Sve veća nedostupnost socijalnih programa u neoliberalizmu se intenzivno istražuje u antropologiji zdravlja i brige. Samim tim, posebnu pažnju posvećujem diskusiji upotrebe koncepata brige i odgovornosti u antropologiji u svrhu razumevanja globalnih neoliberalnih transformacija.
Ključne reči: neoliberalizam, država, građanstvo, briga, zdravlje, odgovornost
